De trolleybus in Nijmegen

 

 

                                      

 

Oud en nieuw ontmoeten elkaar in de Korte Burchtstraat; een situatie die tussen 1952 en 1955 mogelijk was. Trolley 41 op lijn 1 aan de halte bij Peek & Cloppenburg, terwijl motorwagen 26 als derde dienstwagen de voor de dienst op lijn 2 later op de dag benodigde aanhangrijtuigen van de remise naar het Kelfkensbos brengt.

 

 

 

De trolley vervangt de tram

 

In Nijmegen verving in 1952 de trolleybus de tram op lijn 1 en was daarmee, na Groningen en Arnhem, het derde en tevens laatste trolleybusbedrijf van Nederland. We laten hierbij de proeven met een trolleybus in Rotterdam tijdens de oorlogsjaren buiten beschouwing.

 

De officiele dienst startte op 9 juli 1952 op het gedeelte Oude Molenweg - Station, nadat in mei 1952 reeds was proefgereden op een 2 km lang traject Oude Molenweg - Hazenkampseweg. Er waren 14 trolleybussen beschikbaar, genummerd 41 - 54, aansluitend aan de gemoderniseerde tramwagen 40. Successievelijk werd lijn 1 verlengd van het station naar Hengstdal en vervolgens naar Julianaoord. Als peuter van 3 turven hoog heb ik de bovenleiding naar Hengstdal nog zien aanleggen. In 1956 werden de bussen omgenummerd in 500 - 513. In 1957 volgt de electrificatie van lijn 4 Goffert - Mariënboom, waarvoor de trolleys 514 - 519 in dienst kwamen, die in details afweken van de eerste trolleys.

 

De trolleys hadden een lichtblauwe raam- en dakpartij en waren ivoorkleurig van onder. Deze kleur werd later bij een aantal trolleys door een creme / chamois-achtige kleur, ook wel afwaswaterkleur genoemd, vervangen, die minder snel vervuilde.

 

Vanaf 1961 werd er een zijtak aangelegd vanaf de Hatertseweg via de St. Jacobslaan naar de Archimedesstraat. Lijn 1 reed nu 2 diensten, namelijk Oude Molenweg - Hengstdal en Archimedesstraat - Julianaoord, waardoor op de uitlopers de frekwentie gehalveerd werd. Later vervielen de lijngedeeltes naar Julianaoord en naar de Oude Molenweg, zodat lijn 1 alleen nog uit het traject Archimedesstraat - Hengstdal bestond.

 

 

                                       

Trolleybus uit de serie 500 - 513 in de Spoorstraat in de richting van het station. Dia: J.A.W. Poortemans.

 

 

Het was de bedoeling dat na de opening van de stationstunnel ook buslijn 8 via de tunnel geelectrificeerd zou worden. Hiermee werd echter gewacht tot de Duitse vervoersdeskundige Lehner de totale vervoerssituatie in Nijmegen had onderzocht, mede met het oog op de stadsuitbreidingen in de Dukenburg over het Maaswaalkanaal. Lehner adviseerde echter de trolley op te heffen: lijn 4 onmiddelijk en lijn 1 nadat alle investeringen waren afgeschreven, zo rond 1979.

 

De gemeenteraad, geschrokken van het rapport Lehner, besloot de trolley direct op te heffen. En dat, terwijl in verband met de opening van de stationstunnel op 1 juli 1966, er nog bovenleiding is gehangen boven de remiselijn van 2,3 km naar het industrieterrein. Op 9 april 1968 werd de trolleydienst op lijn 4 opgeheven, terwijl deze het bestaan op lijn 1 het nog tot 29 maart 1969 mocht rekken.

 

 

Nijmegen kende een trolleybus van 1952 tot 1969.

In Groningen reed de trolleybus van 1926 (!!) tot 1965.

Arnhem, als Trolleystad, heeft nog steeds haar trolleybusnet dat in 1949 geopend werd, nu geëxploiteerd door Connexxion dochter Hermes onder de merknaam BRENG .

 

 

 

Meer weten?

- Trolleyberichten, een uitgave van de Nederlandse Trolleybus Vereniging, heeft in juli 2003 een 'Nijmegen Special' uitgebracht, waarin de geschiedenis van de Nijmeegse trolley uitgebreid te lezen staat.

(NTV, Utrechtsestraat 9, 6811 LS, Arnhem, http://www.trolleyclub.nl )

 

 

                                                                              

 

 

- De NTV heeft op haar webpagina ook een artikel gewijd aan de Nijmeegse trolleybusgeschiedenis http://www.trolleyclub.nl/nl-nijmegen1.htm

- Marc van den Akker heeft een webpagina gewijd aan de Nijmeegse Trolleybus, in verband met zijn zoektocht naar de overblijfselen van de trolleybus. Veel actuele foto' s van muurrozetten langs de voormalige trolleyroutes, met hier en daar als vergelijking een oude foto.

 

 

De trolleylijnen in Nijmegen

 

 

                                      

 

Op bovenstaand netkaartje staan alle trajekten, die tussen 1952 en 1969 bovenleiding hebben gekend.

(Tekening:M. vd Akker, met gebruikmaking van diverse netkaartjes uit Trolleyberichten)

 

 

Proefbedrijf::

- maart - juli 1952 Oude Molenweg - lus Hazenkampseweg (bij St. Annastraat)

 

Lijn 1:

- 9 juli - 21 sep 1952 Oude Molenweg - Station

- 22 sep - 26 sep 1952 Oude Molenweg - lus Sparrestraat (bij Broerdijk)

- 27 sep - 14 nov 1952 Oude Molenweg - lus Hengstdal

- 15 nov 1952 - 28 mei 1960 Oude Molenweg - Julianaoord

- 29 mei - 15 okt 1960 Om en om: Archimedesstraat - Julianaoord en Oude Molenweg - Hengstdal

- 16 okt 1960 - 27 mei 1961 Oude Molenweg - Julianaoord (wegens verbreding en asfaltering St. Jacobslaan)

- 28 mei 1961 - 14 nov 1965 Archimedesstraat - Julianaoord

- 15 nov 1965 - 29 mrt 1969 Archimedesstraat - Hengstdal

 

Lijn 4:

- 31 dec 1957 - 9 apr 1968 Goffert - Mariënboom

 

Lijn 9:

Lijn 9 heeft nooit als trolleybus gereden, maar ca 450 mtr bovenleiding is tegelijk aangelegd met lijn 4 op de Willemsweg en de Groenestraat.

Rond 1953 reed er een dieselbuslijn 4A / 4B, die vanaf de Flemingstraat via de Graafseweg, Groenestraat en Willemsweg naar het station reed; een deel van de latere trolleylijn 4 dus, wat ook gold voor de rest van het traject. Vanaf het station reed de lijn afwisselend via de Groesbeekseweg naar het Albertinum (lijn 4A) en Brakkestein (lijn 4B). Op deze lijn deden blauw-ivoor geschilderde Crossleybussen dienst, die van de ZuidOoster gehuurd waren.

Bekend is dat, door een conflict met de NS over het kruisen van de spoorlijn naar 's Hertogenbosch, lijn 9 nooit is gerealiseerd. Wanneer lijn 9 het oude traject van lijn 4 A / B overgenomen zou hebben, betrof het conflict de spoorwegovergang in de Groenestraat. De NS verwachte waarschijnlijk problemen met de kruising van de trolleybovenleiding met de treinbovenleiding, want de spoorlijn zou in 1957 geëlektrificeerd worden.

Dit lijkt logischer dan de melding in Trolleyberichten, dat het conflict de brug over het spoor bij de Weg door Jonkerbos betrof. Deze brug bestond in die tijd naar mijn herinnering nog niet en een conflict met de NS over een trolley op een brug over het spoor lijkt erg onwaarschijnlijk.

De zin van de route van lijn 9 via de Willemsweg en Groenestraat heb ik nooit begrepen. Wanneer de lijn op de kruising Groenestraat en Dobbelmanweg / Dr Schaepmanstraat van lijn 4 was afgetakt, had dit ca 450 mtr dubbelsporige bovenleiding en een dubbelsporige bovenleidingkruising bespaard. Het traject had hooguit 2 haltes meer opgeleverd, nl. op de Willemsweg zuid en op de Groenestraat, maar deze zouden dan binnen loopafstrand van de haltes van lijn 4 gelegen hebben.

De bovenleiding is uiteindelijk blijven hangen tot 1961 en het zou mij niet verwonderen, wanneer de dubbelsporige bovenleidingkruising daarna op het stationsplein is gebruikt bij de herinrichting van de trolleyperrons aldaar.

 

Lijn 8:

Ook deze lijn heeft nooit als trolleybus gereden, maar de dubbelsporige bovenleiding ten behoeve van deze 'toekomstige' lijn is op de Hatertseweg tot de Oude Molenweg (ex lijn 1) tot aan het einde blijven hangen.

Lijn 8 zou van Neerbosch Oost naar Hatert gaan rijden, wanneer de spoortunnel gereed was en daarmee ook een deel van de bovenleiding van de nieuwe remiselijn gaan gebruiken.

 

Remiselijnen:

- 9 juli 1952 - 30 juni 1966 Spoorstraat - Kronenburgersingel - Waalkade (oude tramremise)

- 1 juli 1966 - 29 mtr 1969 Spoorstraat - Stationstunnel - Industrieweg

 

 

 

Materieel:

41 - 54 in 1956 omgenummerd in 500 - 513 BUT/Verheul/EEC In dienst: 1952 Uit dienst: 1966 - 1969

514 - 519 BUT/Verheul/EEC In dienst: 1957 Uit dienst: 1969.

 

 

Kenmerkend verschil van de Nijmeegse trolleybussen met die van Groningen en Arnhem was de grote weerstandskast achter op het dak, die een goede koeling door de rijwind garandeerde. Dit was noodzakelijk, omdat de Nijmeegse trolleybussen gebruik maakten van de elektrische infrastructuur van de tram, die op 800 V = reed. Dit voltage is veel hoger, dan de 600 V =, waar men in Arnhem en Groningen gebruik van maakte.

 

Toen besloten was, om op advies van vervoersdeskundige Lehner, de trolleybus op te heffen, kwam er van een raadslid het lumineuze idee om de nieuwste trolleys 514 - 519, die toen net 10 jaar oud waren, van een aanhangwagentje met een dieselaggregaat te voorzien, zodat ze overal ingezet zouden kunnen worden. Hoewel creatief, werd dit idee toch niet serieus genoeg bevonden.

 

 

                                                 

 

Trolleybus 509 (ex 50 uit de serie 41 - 54) met de oorspronkelijke frontpartij op lijn 1 in de Burchtstraat op 11.08.1963. (Foto: E.J. Bouwman)

 

 

​

 

Trolleybus 507 uit de serie 500-513 met het nieuwe front op lijn 1 op de Berg en Dalseweg tussen Hengstdal en Julianaoord (22.08.1964, E.J. Bouwman).

 

 

​

 

Trolleybus 514 uit de serie 514-519 op lijn 1 in de keerlus in Hengstdal, waar de schrijver dezes zijn jeugd heeft doorgebracht (02.03.1968, C. Campagne).

 

 

​

 

Trolleys op het nieuwe remiseterrein aan de Industrieweg. Vooraan Trolley 500 (serie 500-513), ernaast een trolley uit de serie 514-519. Na de aanpassing van de fronten van de oudste trolleys, waren de voornaamste uiterlijke verschillen: de hoger geplaatste bumper bij de oudste trolleys, terwijl de nieuwste trolleys een lijnkastje links boven de voorste instapdeur hadden.

 

 

 

​

 

Door de laaggeplaatste bumper hadden de 514-519 een wat 'lang' gezicht. (Foto: Trolleyberichten).

 

 

 

 

 

Wat is er bewaard?

 

Een redelijk zinloze vraag, want in Nijmegen is nog nooit iets bewaard (zolang het niet uit de Romeinse tijd stamt......).

 

 

 

De CVD trolleybus in model

 

Er is een (niet functioneel) HO model van de serie 514 - 519 uitgebracht door HB Model (Paul Roerbag en Jiri Plodik), de autobusspecialisten, die ook een Nijmeegse trambus en de dieselbus uit de 400-serie hebben uitgebracht. Paul Roerbag is met zijn programma van busmodellen (van Crossley tot standaardbus) meestal te vinden op de bekende modelspoorbeurs te Houten (www.modelspoorbeurs.nl).

 

 

​

 

Nijmeegse bussen in model: v.l.n.r. de Ford trambus, waarvan de GTN er twee gehad heeft,daarachter de CVD dieselbus, waarvan ook een trolleyvariant verschenen is, vervolgens de CVD 4347 en de 1116, van de Zuid Ooster gehuurde bussen in de CVD kleuren.

 

 

 

Meer foto's van het Nijmeegse Openbaar Vervoer

 

Rob Geurts, oud buschauffeur uit Nijmegen, laat ons kennis maken met het openbaar vervoer in Nijmegen zoals hij dat in zijn 30 jarige loopbaan heeft meegemaakt. De met zorg samengestelde collectie openbaar-vervoer-foto's is voor het overgrote deel gemaakt door Dhr. E Bouwman die vanaf het begin van de jaren vijftig geregeld naar Nijmegen trok om hier zijn foto's te maken. Dhr. Bouwman is helaas in augustus 2006 overleden. Klik hier voor deze fotocollectie op www.noviomagus.nl.

 

 

 

Geraadpleegde literatuur

 

- Trolleyberichten, juli 2003, Nijmegen Special

Nederlandse Trolleybus Vereniging

Postbus 273, 6800 AG Arnhem

 

- De Gemeente Tram Nijmegen

Streefland/Van Reen

Pirola 1986, ISBN 90 655 047 6

 

- Halte Novio

Wolf

Novio 2000, ISBN 90 76791 02 3

 

- Trolleys in Arnhem

Buueman

Hameland Pers 1986, ISBN 90 70812 30 4