GEMEENTE TRAM NIJMEGEN

Terug naar het hoofdmenu

De kolentram van de Gemeente Tram Nijmegen

 

 

 

 

 

 

In het kort de geschiedenis van de kolentram: opening en opheffing

 

De kolentramlijn van de Gemeente Tram Nijmegen had ten doel:

- de aanvoer van kolen voor de winning van lichtgas door de gemeentelijke Gasfabriek aan de Stieltjesstraat bij het station.

 

 

 

De situatie van het tramnet van de GTN daags voor de opheffing van lijn 1 op 7 juli 1952. De kolentramlijn is rood ingetekend.

Tekening: NVBS D. vd Spek.

 

 

 

De ingebruikname was in:

- 1913 Waalkade - Spoorbrugstraat - Nieuwe Marktstraat - Gasfabriek; lengte ca 800 meter.

 

De opheffing:

- 1 september 1955 Op deze datum sloot de Gasfabriek haar poorten, nadat vanaf 1950 al langzamerhand was overgegaan op Limburgs mijngas. Een exakte datum is niet bekend, maar het kolentrammetje zal tussen 1950 en 1955 steeds minder gereden hebben en uiteindelijk in de zomer van 1953, zoals sommige bronnen binnen de NVBS melden, voor het laatst haar baantjes getrokken hebben.

 

 

 

De Gasfabriek

 

De gemeente had in 1872 een fabriek voor 'pijpgaz' opgezet. Deze was buiten de vestingmuren gebouwd, ongeveer op de plaats waar nu het politiebureau gevestigd is. Later is in de buurt van deze locatie ook de spoorbrug, de spoordijk en het station gebouwd.

De aanvoer van kolen, waaruit het lichtgas door middel van droge distillatie werd gewonnen, vond plaats met sleperswagens (paard en wagen) vanaf de Waalkade naar de Gasfabriek aan de latere Stieltjesstraat. Nadat de electrische stadstram vanaf 1911 ging rijden, ontstond het idee, om het kolenvervoer ook per rail te laten geschieden.

 

 

 

De kolentramlijn

 

Op de Waalkade stond een vultrechter, die door middel van een kraan met grijper vanuit de rivierschepen werd gevuld. Het tramspoor begon onder de vultrechter. Naast de trechter was een zijspoor gelegen, dat vóór de trechter met een wissel aansloot op het kolenspoor. In dit spoor bevond zich een put om het opgezogen vuil van de railreiniger te lossen; inderdaad, gewoon in de Waal......

Vlak daarna kon via een wissel het remisetrerrein worden bereikt. Het eigenlijke kolenlijntje liep in de richting van de spoordijk door de Spoorbrugstraat tussen de spoordijk en de papierfabriek Schüller door. Het huidige appartementencomplex aan de Veemarkt staat ongeveer op de plek van de vroegere papierfabriek. Bij de Hezelpoort aangekomen werd eerst het spoor van tramlijn 3 gekruist en daarna (tot 28 februari 1934) het spoor van de Stoomtram Maas & Waal. Vervolgens klom het kolentramlijntje aan de voet van de spoordijk door de Nieuwe Marktstraat in de richting van de Gasfabriek. Op het terrein van de Gasfabriek vertakte de lijn zich in twee sporen, waar de kolen gelost konden worden.

 

 

 

De kolentram

 

Voor deze kolentramlijn was in 1912 door Allan in Rotterdam een bunkermotorwagen gebouwd, die via een op het dak geplaatste trechter werd gevuld en via kleppen in de zijwanden werd gelost. De balkons waren aan de rechterzijde, de kant van de spoordijk, met een schot afgesloten. Er waren twee bestuurdersplaatsen aan beide einden. Er stond een excentrische sleepbeugel op het dak, waarbij de trechter vrij bleef tijdens het vullen. De kolentram was eigendom van de Gasfabriek, maar in onderhoud bij de GTN.

 

 

 

 

De route van de kolentram tussen de Waalkade en de gasfabriek rond 1950

 

 

 

Een overzicht vanaf de spoorbrug: we zien links de rivier de Waal met twee kolenschepen aan de kade. Voor de grote kraan staat de kolenbunker. Het spoor van de kolentram volgt het hek met een S-bocht rechtsvoor en gaat tussen papierfabriek Schüller en de spoordijk door. De kolenbunker is nog in takt en de railreiniger is vaag te zien midden op de foto op het buitenste remisespoor. Dit dateert de foto voor 1952 en gelet op het model van de zwarte auto, zal het omstreeks 1950 zijn. Foto: Coll. Gemeentearchief Nijmegen.

 

 

 

De kolentram op 20 juli 1949 onder de vultrechter op de Waalkade. Goed te zien is hoe de bovenleiding is afgespannen. Op de achtergrond de noodbrug voor de in de oorlog verwoeste middelste boogbrug van de spoorbrug. Foto: J.J. Overwater.

 

 

 

 

De kolentram op 22 juli 1952 onder de trechter. De vlag van de rangeerder, die de oversteek bij de Hezelpoort moest beveiligen, ligt half op de opstaptrede. Foto verz. G. Stoer.

 

 

 

Een groepsfoto bij de kolentram. Foto: Coll. Maassen, datum niet bekend.

 

 

 

De oversteek van de kolentram op 20 juli 1949 wordt beveiligd door een rangeerder met een rode vlag. De tram staat op het punt de trambaan van lijn 3 over te steken. Foto: J.J. Overwater.

 

 

 

De kolentram in de Nieuwe Marktstraat op 6 april 1948. Het spoor van de Stoomtram Maas & Waal lag tot 1934 aan de overzijde van de straat. Foto: B. Kühne.

 

 

 

Dezelfde plaats, maar nu van voren gefotografeerd; Nieuwe Marktstaaat, 6 april 1948, foto: B. Kühne.

 

 

 

De kolenbunker met een gedemonteerde vultrechter, welke in de zomer van 1949 werd vervangen. De railreiniger staat op het putspoor ernaast. Deze foto van JJ Overwater is gedateerd op 5 augustus 1949.

 

 

 

Op deze foto van EJ Bouwman zien we de kolentram ogenschijnlijk afgerangeerd tussen de bijwagens 102 (links) en 105 (rechts) bij de tramremise. Helemaal links staat ook de railreiniger. De foto is gedateerd op 1952, zonder specifieke datum. Hoewel de kolentram in 1952, wanneer het jaartal juist is, nog in bedrijf was, zullen we deze foto maar als symbolisch beschouwen voor het einde van de kolentram.

 

Sic transit gloria mundi.