De geschiedenis
van de GTN
De tramlijnen
van de GTN in foto' s
Het materieel
van de GTN
Lijn 3 van de Gemeente Tram Nijmegen in foto' s
In het kort de geschiedenis van lijn 3: opening, verlengingen en opheffing
Lijn 3 van de Gemeente Tram Nijmegen had ten doel:
- de vervanging van de NmTM stoomtramlijn (later Stoomtram Maas en Waal) naar Hees (en Neerbosch).
De situatie van het tramnet van de GTN daags voor de opheffing van lijn 1 op 7 juli 1952. Lijn 3 heeft rood ingetekende haltes. Tekening: NVBS D. vd Spek.
De ingebruikname was op:
- 17 juni 1922 Stationsplein - Hees (Witte Poort)
Wijzigingen vonden plaats op:
- 15 september 1923 Ingekort tot: Korenbeurs - Hees (Witte Poort).
- zomer 1949 Dubbelspoor in de 2e Oude Heselaan en een wisselplaats aan het einde van de Schependomlaan.
- 22 september 1952 Tijdelijk verlengd vanaf de Korenbeurs via de Hezelstraten naar de Grote Markt, na opheffing tramlijn 1.
- 3 october 1952 Definitief eindpunt Plein 1944, via nieuw aangelegd traject Korenbeurs, Parkweg en Doddendaal.
De opheffing:
Op 6 juni 1955 ontspoorde motorwagen 23 om 15:23 uur t.g.v. defecte wielband op de Doddendaal en boorde zich in de gevel van huisnummer 117. Het tramverkeer werd niet meer hervat. Op 20 november 1955 werd de afscheidsrit gereden.
Enkelspoorbeveiligingen
Lijn 3 was een enkelsporige voorstadstramlijn met wisselplaatsen. Er was geen enkelspoorbeveiliging; zelfs geen diensttelefoon langs de lijn, zoals de lijnen 1 en 2 dat hadden. Men reed op dienstregeling met vaste wisselplaatsen. Meestal kon op lijn 3 echter één enkele dienstwagen de hele dienst uitvoeren.
De route van lijn 3 van Plein 1944 tot Hees (Witte Poort) in de jaren ’50
Lijn 3 had haar beginpunt op de Korenbeurs, gewoon midden op de straat. Overstapmogelijkheid was er op lijn 1, die in de bocht van de Kronenburgersingel naar de Lange Hezelstraat een halte had. Direct na het begin van de rit van ongeveer 5 kilometer kruiste de lijn vlak voor de Hezelpoort het spoor van de kolentram. Direct na de Hezelpoort, inmiddels op de Voorstadslaan, volgde de met overwegbomen beveiligde overweg van de havenspoorlijn, terwijl een honderd meter verder de gemeentelijke stamlijn naar het industriegebied onbeveiligd gekruist werd. Aan de rechterzijde werd even later de Weurtseweg gepasseerd, waar tot 28 februari 1934 de Stoomtram Maas en Waal afsloeg naar Druten en Wamel, die hierbij de trambaan van lijn 3 gekruiste. Na de Papierfabriek Gelderland aan de linker kant, sloeg de tram linksaf de Kraaijenhoflaan in. Voor de Marialaan begon hier het dubbelspoor dat verder liep in de Tweede Oude Heselaan, tot aan de kruising met de Prinsenlaan / Nieuwe Nonnendaalseweg. Hier werd de Tweede Oude Heselaan verder enkelsporig gevolgd langs het trottoir aan de rechter zijde van de weg.Vervolgens liep de tramlijn door de Schependomlaan (vroeger Dorpsstraat), stak de Wolfkuilseweg over en sloeg aan het einde van de Schependomlaan linksaf de Korte Bredestraat in. Aan het einde van de Korte Bredestraat, die een bocht van een kwart cirkel naar rechts beschreef, bereikte de tram de Kerkstraat in Hees. Hier stond (en staat nog steeds) de Stenen Bank. De tram sloeg hier linksaf de Kerkstraat in, die vervolgens helemaal werd uitgereden tot aan het eindpunt Café de Witte Poort, vlak voor het Canisius College aan de Dennenstraat.
Het traject in foto's.
Op 3 oktober 1952 verruilde lijn 3 het eindpunt Korenbeurs voor Plein 1944, waar aansluiting bestond op trolleylijn 1. Op de foto, die in 1952 genomen is, kunnen we tot aan de Burchtstraat kijken met het nieuwe pand van Peek & Cloppenburg; V&D, de Hema en de bebouwing van Plein 1944 ontbreken nog. Foto: EJ Bouwman
Op 14 augustus 1953 staat motorwagen 40 op de nieuw gelegde trambaan over de Doddendaal. De rails, die achter de tram naar links het Plein 1944 opdraaien, dienden tot het Kelfkensbosch als in- en uitrukspoor voor de trams van lijn 2 en werden in de normale dienst niet bereden.
Foto: EJ Bouwman.
Motorwagen 32 in 1952 op lijn 3 onderweg van Plein 1944 naar de Parkweg op de Doddendaal, die voor een groot deel nog onbebouwd is na het bombardement van februari 1944. Foto: EJ Bouwman.
Motorwagen 21 op het punt, waar de trambaan van de Doddendaal (achter de fotograaf) in de Parkweg overgaat. Links de kruittoren van het Kronenburgerpark. 16 augustus 1954, foto: EJ Bouwman.
Op 16 auguatus 1953 bereikt motorwagen 21 vanuit de Parkweg (rechts) de halte Korenbeurs. Achter de tram de Lange Hezelstraat, waar tramlijn 1 naar Hengstdal tot 21 september 1952 gereden heeft en lijn 3 tot 2 oktober 1952 tot de Grote Markt, in afwachting van het gereed komen van de nieuwe trambaan via de Parkweg - Doddendaal - Plein 1944. Foto: EJ Bouwman.
We zien hier de tram van lijn 3 vanuit een bijzonder fotostandpunt: het terras van Café Restaurant Terminus. Vrijwel alle foto' s van een tram op de Korenbeurs zijn vanaf de overkant genomen. Lijn 3 had haar halte Korenbeurs, nu het Joris Ivensplein, gewoon midden op de straat, met een overstapmogelijkheid op lijn 1, die in de bocht naar de Kronenburgersingel een halte had; hier midden op de foto. We kijken op het Kronenburgerpark met rechts de Kronenburgersingel en schuin achter de tram de Parkweg. De fotograaf en de datum zijn niet bekend, maar deze foto is aan de hand van het type auto' s en het feit dat tramlijn 1 nog rijdt, getuige de halte met reizigers, te dateren op ca 1950 - 1951.
Motorwagen 2 op 20 juli 1952 aan de halte Korenbeurs. Links van de tram het terras van waaruit de voorgaande foto genomen is.
Foto: EJ Bouwman.
Het is 18 augustus 1952 en lijn 1, hier met motorwagen 31 op weg naar het station, is haar laatste maand in gegaan. Motorwagen 21 met (de niet zichtbare) bijwagen 101 rukt uit via het haltespoor van lijn 3 naar het Hunnerpark. Tussen de trams is de Hezelpoort te zien. Foto: EJ Bouwman.
Motorwagen 26 is op 16 augustus 1953 onder de Hezelpoort door de Voorstadslaan opgereden en zal de havenspoorlijn kruisen. De fotograaf stond waarschijnlijk met de rug tegen de spoorbomen. Na de opheffing van de Stoomtram Maas en Waal op 28 februari 1934 en de opbraak van de baan, zijn de rails van lijn 3 naar het midden van de weg verlegd. Lijn 3 volgde de Voorstadslaan voorbij de Weurtseweg en na de Papierfabriek Gelderland sloeg de tram linksaf de Kraaijenhoflaan in. Foto: E.J. Bouwman.
Motorwagen 33 onderweg over het enkelspoor aan de kant van de weg in de Kraaijenhoflaan in 1954.
Foto: EJ Bouwman.
Aan het einde van de Kraaijenhoflaan, voor de Marialaan, beon het dubbelspoor. Motorwagens 2 en 4 ontmoeten elkaar hier op 30 augustus 1952. De kleine motorwagens 1 - 8 hebben nog minder dan een maand te gaan, voordat zij, na de opheffing van het laatste deel van tramlijn 1, terzijde gesteld zullen worden voor sloop. De Kraaijenhoflaan is hier nog autovrij, iets wat tegenwoordig onvoorstelbaar lijkt. Foto: E.J. Bouwman.
Motorwagen 2 in 1952 aan de halte Marialaan op de Tweede Oude Heselaan.Op de achtergrond de Kraaijenhoflaan te zien en de straat, die achter de tram schuin naar links loopt is de Marialaan; toen nog een normale straat, waar de huizen een flinke voortuin hadden. De Marialaan is pas de drukke uitvalsweg van tegenwoordig geworden met de opening van de stationstunnel in 1968. Foto: E.J. Bouwman.
Motorwagens 31 en 22 op 19 augustus 1954 op het dubbelspoor in de Tweede Oude Heselaan, die tegenwoordig een stuk breder is, om het verkeer van het Heseveld en Neerbosch Oost te kunnen verwerken. Foto: E.J. Bouwman.
Motorwagen 28 op de Tweede Oude Heselaan bij de kruising met de Paul Krügerstraat, ca 1952, fotograaf onbekend.
Motorwagen 33 op 6 augustus 1951 in de Schependomlaan (die vroeger Dorpsstraat heette). Vanaf halte Prinsenlaan reed lijn 3 weer op enkelspoor aan de kant van de weg. Foto: E.J. Bouwman,
Motorwagen 6 in 1950 in de Schependomlaan aan de halte Dikke Boom, Foto: E.J. Bouwman.
Dat het met dat enkelspoor tegen het verkeer in rijden in de Schependomlaan met donkere bomen wel eens mis kon gaan, kunnen we op deze foto zien. Bij de halte Dikke Boom lijkt de tram de ontmoeting echter redelijk onbeschadigd overleefd te hebben, in tegenstelli ng tot de vrachtwagen...
Foto: JFM Trum.
Bij de halte Kerkpad lag de laatste wisselplaats voor het eindpunt in de Dorpsstraat (later Schependomlaan). Op 6 augustus 1951 ontmoet motorwagen 32 op weg naar Hees een collega in de andere richting. Foto: EJ Bouwman.
Een kleine motorwagen in de boog van de Korte Bredestraat op 7 augustus 1951. Foto: EJ Bouwman.
Motorwagen 4 is op 3 augustus 1951 vanuit de Korte Bredestraat de Kerkstraat ingedraaid. Achter de tram staat de fameuze Stenen Bank, die door de gemeenschap van Hees en Neerbosch is aangeboden als dank en als herinnering aan de totstandkoming van de electrische tramlijn. De Stenen Bank is in 1998 geheel gerenoveerd en herinnert hiermee nog steeds aan de tram. Foto: E.J. Bouwman.
Motorwagen 33 is aan het eindpunt Witte Poort aangekomen. We kijken de Kerkstraat is en zien vaag achter de tram het omloopspoor als verkleuring in het wegdek, dat iets voor de fietser begint. De ligging van de tramlijn aan de westzijde van de hele Kerkstraat is nog steeds te herkennen aan de strook klinkertjes langs het asfalt; dit heeft zelfs een recente reconstructie van de weg overleefd. Het omloopspoor is nu helaas niet meer te herkennen. Foto: EJ Bouwman.
De eindhalte in 1952 van de andere kant gezien. Links Café De Witte Poort, waar het eindpunt zijn officieuze naam aan te danken had. Op de achtergrond het oude Dominicus College aan de Dennenstraat. De voorganger van lijn 3, de stoomtram van de Nijmeegsche Tramweg Maatschappij , en na diens opheffing de Stoomtram Maas en Waal, reed via de bocht naar rechts nog verder door tot de kerk in Neerbosch.
Foto: EJ Bouwman.
Hier eindigt de fotoreis langs GTN tramlijn 3, de minst spectaculaire tramlijn van Nijmegen zonder hellingen of viaducten, maar wel een tramlijn, die door een mooie landelijke omgeving liep. Hees en Neerbosch lagen in die tijd, zeker toen de tramlijn aangelegd werd, een flink eind buiten de stad.
Van die landelijkheid is nu niets meer terug te vinden, Hees en Neerbosch liggen nu midden in Nijmegen. Alleen de Stenen Bank en de klinkerstrook langs de Kerkstraat laten tramlijn 3 nog verder leven. Sic transit gloria mundi.